 |
| Thuốc artesunate tiêm sử dụng điều trị sốt rét ác tính (ảnh internet minh họa) |
Hiệu lực thuốc sốt rét artesunate tiêm phụ thuộc vào cách pha chế
Trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành, thuốc artesunate tiêm được chỉ định sử dụng để điều trị đặc hiệu cho những bệnh nhân bị sốt rét ác tính. Tuy vậy, khi sử dụng nếu nhân viên y tế không thực hiện đúng việc pha chế thì hiệu lực thuốc giảm tác dụng do không bảo đảm hàm lượng hoạt chất cần thiết khi tiêm vào cơ thể bệnh nhân. Thực tế này đã xảy ra ở một số cơ sở y tế kể cả tuyến tỉnh nên cần phải đặc biệt quan tâm. Đặc điểm của thuốc artesunate tiêm Trước khi có thuốc artesunate sản xuất được trong nước, thời điểm trước đó nước ta phải nhập thuốc của Trung Quốc mang tên artesunate hay biệt dược quinghaosu để sử dụng. Ngoài ra một số nước cũng sản xuất loại thuốc này mang tên các biệt dược như Quinghaoshuzhi, Artevil, Arthaxan, Roteria... Artesunate là dẫn chất bán tổng hợp từ chất artemisinine được chiết suất từ cây Thanh hao hoa vàng (Artemisia annua), là một hợp chất thuộc nhóm sesquiterpen lacton. Chúng có nhiều ưu điểm hơn artemisinine vì có thể bào chế được cả thuốc dạng tiêm và dạng uống, khi vào cơ thể thuốc có khả năng dung nạp tốt nên tác dụng cao và hiệu quả hơn artemisinine. Artesunate có tác dụng hạ sốt, có hiệu lực diệt ký sinh trùng sốt rét các thể vô tính, hữu tính; hiệu quả trong điều trị sốt rét ác tính cao hơn artemisinine. Đồng thời chúng có khả năng diệt sạch ký sinh trùng sốt rét trong máu nhanh hơn kể cả chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum và Plasmodium vivax; ngăn chặn được sốt rét ác tính và hạn chế được tử vong so với các loại thuốc điều trị khác. Trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành, danh mục thuốc sốt rét thiết yếu được sử dụng chỉ quy định cho dùng thuốc artesunate tiêm. Đối với thuốc artesunate viên không được sản xuất và không chỉ định điều trị đơn thuần vì đã xuất hiện hiện tượng ký sinh trùng sốt rét kháng lại với loại thuốc này ở một số địa phương tại nước ta. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng đã khuyến cáo không nên dùng artesunate viên đơn thuần trong điều trị sốt rét mà nên sử dụng thuốc phối hợp có dẫn chất artemisinin như dihydroartemisinine kết hợp với piperaquine, tên biệt dược là Arterakine, CV Artecan. Như vậy, thuốc artesuntate tiêm được sản xuất và sử dụng theo hướng dẫn của Bộ Y tế hiện nay chỉ để điều trị các trường hợp bệnh nhân bị sốt rét ác tính do nhiễm ký sinh trùng Plasmodium falciparum nhằm giúp đưa người bệnh ra khỏi tình trạng nguy kịch lúc ban đầu, sau đó phải tiếp tục sử dụng phối hợp. Trong một hộp thuốc artessunate tiêm được sản xuất có 1 lọ bột chứa 60mg artesunate, 1 ống nhỏ chứa 1ml natri bicarbonate 5% làm dung môi hòa tan chất bột và có thể có 1 ống lớn chứa 5ml natri chlorure 0,9% dùng để pha loãng tiêm tĩnh mạch hoặc dễ dàng chia liều lượng đối với bệnh nhân trẻ em.  | Pha chế thuốc tiêm đúng quy trình, kỹ thuật góp phần bảo đảm hiệu lực thuốc
(ảnh internet minh họa) |
Cách pha chế artesunate tiêm để bảo đảm hiệu lực thuốc Theo hướng dẫn, việc pha chế thuốc artesunate tiêm để sử dụng trong các trường hợp điều trị đặc hiệu sốt rét ác tính khá đơn giản nhưng nếu chủ quan, không chú ý thì nhân viên y tế thực hành y lệnh có thể gặp sai sót, không bảo đảm yêu cầu đáp ứng ứng điều trị. Theo quy trình, lọ thuốc bột 60mg artesunate được pha với 1ml natri bicarbonate 5%, đây là chất dung môi dùng để hòa tan bột thuốc nên phải được lắc thật kỹ; theo yêu cầu phải lắc kỹ khoảng 5 phút để cho bột artesunate có thể tan hoàn toàn, dung dịch trong suốt mới được sử dụng; không được nóng vội mặc dù tình huống bệnh nhân đang ở trong tình trạng nguy kịch. Tiếp ngay sau đó phải pha loãng thêm 5ml natri chlorure 0,9% để tiêm tĩnh mạch. Việc pha thêm 5ml natri chlorure 0,9% cũng có mục đích để dễ chia liều lượng chính xác cho bệnh nhân sốt rét là đối tượng trẻ em. Trường hợp không tiêm được tĩnh mạch thì có thể tiêm bắp thịt, chỉ cần pha lọ bột thuốc artesunate 60mg với 1ml natri bicarbonate 5% làm dung môi hòa tan, lắc kỹ cho bột artesunate tan hoàn toàn rồi tiêm bắp thịt, không cần pha loãng với 5ml natri chlorure 0,9%. Khi bệnh nhân thoát khỏi sự nguy kịch, tỉnh táo và uống được thì có thể chuyển sang uống thuốc phối hợp dihydroartemisinine-piperaquine, biệt dược là Arterakine và CV artecan tiếp tục trong 3 ngày liền. Nên nhớ rằng không dùng artesunate cho phụ nữ có thai trong 3 tháng đầu trừ trường hợp sốt rét ác tính mà không có sẵn quinine tiêm theo hướng dẫn. Thực tế cho thấy nếu nhân viên y tế nóng vội trong khi thực hành y lệnh, không bảo đảm quy định pha chế thuốc artesunate tiêm đã nêu ở trên thì lượng thuốc bột artesunate 60mg không được lấy hết hoàn toàn mà còn đọng lại trong lọ nên sẽ không đủ hàm lượng điều trị theo yêu cầu. Các nhà khoa học đã phát hiện ở một số bệnh viện, kể cả bệnh viện tỉnh và bệnh viện trung ương vẫn mắc phải nhược điểm tồn tại này sau khi tiến hành khảo sát thu hồi các lọ thuốc bột artesunate 60ng đã sử dụng điều trị cho bệnh nhân để phân tích và ghi nhận lượng thuốc chưa kịp hòa tan, còn đọng lại trong lọ là nguyên nhân dẫn đến thông tin báo cáo của cơ sở y tế là thuốc kém đáp ứng điều trị hay ký sinh trùng sốt rét có khả năng đã kháng thuốc. Liều lượng sử dụng thuốc artesunate tiêm được tính theo cân nặng hoặc theo lứa tuổi của bệnh nhân. Nếu tính theo cân nặng, dùng liều giờ đầu 2,4mg/kg, tiêm nhắc lại 2,4mg/kg vào giờ thứ 12 của ngày đầu; sau đó mỗi ngày tiêm một liều 2,4mg/kg; dùng tối đa 7 ngày cho đến khi người bệnh tỉnh, có thể uống được thì chuyển sang uống thuốc phối hợp dihydroartemisinine-piperaquine tiếp trong 3 ngày. Nếu tính theo lứa tuổi, nhóm dưới 1 tuổi dùng dung dịch thuốc sau khi pha với liều 2ml giờ thứ nhất, 2ml giờ thứ 12 và liều 2ml vào những ngày sau; nhóm từ 1 đến dưới 5 tuổi dùng dung dịch thuốc sau khi pha với liều 4ml giờ thứ nhất, 4ml giờ thứ 12 và liều 4ml vào những ngày sau; nhóm từ 5 đến dưới 12 tuổi dùng dung dịch thuốc sau khi pha với liều 8ml giờ thứ nhất, 8ml giờ thứ 12 và liều 8ml vào những ngày sau; nhóm từ 12 đến dưới 15 tuổi dùng dung dịch thuốc sau khi pha với liều 10ml giờ thứ nhất, 10ml giờ thứ 12 và liều 10ml vào những ngày sau; nhóm từ 15 tuổi trở lên dùng dung dịch thuốc sau khi pha với liều 12ml (2 lọ) giờ thứ nhất, 12ml (2 lọ) giờ thứ 12 và liều 12ml (2 lọ) vào những ngày sau; dùng tối đa 7 ngày cho đến khi người bệnh tỉnh, có thể uống được thì chuyển sang uống thuốc phối hợp dihydroartemisinine-piperaquine tiếp trong 3 ngày. Như vậy hiệu lực thuốc artesunate tiêm rõ ràng phụ thuộc một phần vào việc pha chế thuốc bảo đảm đúng quy trình và kỹ thuật quy định cần thiết. Dù là một việc làm đơn giản nhưng sẽ mang lại hiệu quả tốt nếu được quan tâm, lưu ý từ những bài học kinh nghiệm đã được rút ra từ trong thực tiễn.
|
TRANG CHỦ
