 |
| Cần có quinin để xử trí trường hợp điều trị sốt rét thất bại (ảnh internet minh họa) |
Cần có quinin để xử trí trường hợp điều trị sốt rét thất bại
Trong hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành, các trường hợp điều trị sốt rét thất bại bằng các loại thuốc điều trị ưu tiên (first line) thì có thể xử trí bằng cách dùng các loại thuốc điều trị thay thế (second line). Một trong các loại thuốc thay thế quy định là quinin nhưng thực tế hiện nay các cơ sở y tế ít được trang bị loại thuốc này do số lượng sử dụng không nhiều, ít được cơ sở dược phẩm sản xuất, nhất là thuốc tiêm nên khi gặp các trường hợp điều trị sốt rét thất bại không có nguồn thuốc để thực hiện phác đồ. Cần quan tâm đến vấn đề này. Vai trò của quinin trong xử trí điều trị sốt rét thất bại Quinin là một loại thuốc điều trị sốt rét có nguồn gốc từ thực vật, chúng là một alcaloid của cây quinquina có tên khoa học là cinchona sp. rubiaceae. Trong bào chế, sản xuất dược phẩm; quinin thường ở dưới các thể muối như quinin sulfat, quinin disulfat, quinin chlorhydrat, quinin dichlorhydrat, quinin ethylcarbonat, quinin tanat, quinin formiat, quinin carbonat (euquinin) và quininmax là hỗn hợp của muối resorcin và dichlorhydrat... Thuốc có tác dụng mạnh đối với các thể vô tính của ký sinh trùng sốt rét plasmodium ký sinh trong hồng cầu, nhất là chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum. Đồng thời chúng cũng có tác dụng diệt thể giao bào của chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium vivax và Plasmodium malariae. Vì vậy, quinin được chỉ định điều trị các thể bệnh sốt rét, đặc biệt là thể bệnh do nhiễm chủng loại ký sinh trùng sốt rét Plasmodium falciparum gây gây nên sốt rét nặng và sốt rét ác tính hoặc các trường hợp ký sinh trùng sốt rét đã kháng lại với các thuốc điều trị sốt rét tổng hợp. Thuốc được chống chỉ định dùng cho những bệnh nhân bị mẫn cảm, người bệnh sốt rét có kèm theo triệu chứng tiểu ra máu với hemoglobine niệu, viêm dây thần kinh thị giác... Theo phác đồ quy định, để điều trị sốt rét thông thường có thể dùng thuốc điều trị ưu tiên (first line) là dihydroartemisinin-piperaquin uống 3 ngày kết hợp với primaquin uống liều duy nhất nếu bị nhiễm loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum; hoặc có thể dùng thuốc chloroquin uống 3 ngày kết hợp với thuốc primaquin uống 14 ngày nếu bị nhiễm loại ký sinh trùng Plasmodium vivax. Khi sử dụng các loại thuốc điều trị ưu tiên này không đáp ứng hiệu quả thì có thể dùng những thuốc điều trị thay thế (second line) như quinin sulfat uống 7 ngày kết hợp với doxycyclin uống 7 ngày; đối với phụ nữ có thai và trẻ em dưới 8 tuổi thì dùng quinin sulfat uống 7 ngày kết hợp với clindamycin uống 7 ngày. Như vậy trong việc sử dụng thuốc điều trị thay thế để xử trí sốt rét thông thường điều trị không đáp ứng, bị thất bại với thuốc điều trị ưu tiên thì bắt buộc phải có viên quinin sulfat uống. Đối với sốt rét ác tính, việc điều trị yêu cầu cần phải có thuốc tiêm vì bệnh nhân không uống thuốc viên được. Thuốc được chỉ định sử dụng là artesunat tiêm tĩnh mạch hoặc tiêm bắp theo liều lượng quy định cho đến khi bệnh nhân tỉnh, có khả năng uống được thì chuyển sang thuốc dihydroartemisinin-piperaquin uống liền 3 ngày. Nếu cơ sở y tế không có thuốc artesunat tiêm thì có thể sử dụng thuốc quinin dihydrochlorit pha loãng với dung dịch NaCl 0,9% hoặc glucose 5% để truyền tĩnh mạch theo liều lượng quy định cho đến khi bệnh nhân tỉnh, có khả năng uống được thì chuyển sang uống quinin sulfat kết hợp với doxcyclin cho đủ liều điều trị 7 ngày hoặc uống dihydroartemisinin-piperaquin đủ liều điều trị 3 ngày. Hiện nay, một số địa phương đã xác định có hiện tượng ký sinh trùng sốt rét kháng lại với thuốc artesunat đơn thuần nên Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo thuốc này phải được phối hợp với các loại thuốc khác. Như vậy quinin tiêm truyền tĩnh mạch vẫn là loại thuốc chiến lược hỗ trợ cho việc điều trị thất bại khi dùng artesunat tiêm đơn thuần không đáp ứng. Ngoài quinin dihydrochlorit tiêm truyền tĩnh mạch còn có loại quinine hydrochlorit dùng để tiêm bắp thịt, đừng nhầm lẫn về đường tiêm truyền. Chú ý quinin hydrochlorit dùng tiêm bắp thịt dễ gây áp xe nên cần phải tiêm bắp sâu và bảo đảm vô trùng.  | Ngoài quinin viên, phải có quinin tiêm truyền tĩnh mạch sử dụng khi cần thiết
(ảnh internet minh họa) |
Xử trí các trường hợp điều trị sốt rét thất bại Theo quy định, tất cả các trường hợp sốt rét điều trị thất bại đều phải được xét nghiệm lại lam máu để có căn cứ và có biện pháp xử trí phù hợp. Nếu bệnh nhân xuất hiện các dấu hiệu nguy hiểm như rối loạn ý thức nhẹ thoáng qua biểu hiện bằng triệu chứng li bì, cuồng sản, vật vã; sốt cao liên tục; có rối loạn tiêu hóa với triệu chứng nôn nhiều lần trong ngày, tiêu chảy mất nước, đau bụng cấp; nhức đầu dữ dội; thiếu máu nặng với các triệu chứng da xanh, niêm mạc nhợt; mật độ ký sinh trùng sốt rét trong máu cao... trong vòng 3 ngày đầu và vẫn còn ký sinh trùng sốt rét thì phải điều trị tích cực như sốt rét ác tính. Nếu bệnh nhân xuất hiện lại ký sinh trùng sốt rét trong vòng 14 ngày thì phải xử trí bằng thuốc điều trị thay thế như đã nói ở trên; lẽ dĩ nhiên phải có thuốc quinin và các thuốc phối hợp khác để xây dựng được phác đồNếu bệnh nhân xuất hiện lại ký sinh trùng sốt rét sau 14 ngày thì được xem như sốt rét tái nhiễm và được xử trí bằng thuốc điều trị ưu tiên như bình thường; chú ý không sử dụng thuốc điều trị thay thế. Nếu tại cơ sở y tế gặp phải các trường hợp điều trị thất bại đối với một loại thuốc sốt rét, cần báo cáo lên tuyến trên để tiến hành xác minh ký sinh trùng sốt rét khác thuốc nhằm điều chỉnh phác đồ điều trị chống kháng có hiệu lực đáp ứng tốt. Khuyến nghị Tóm lại, các trường hợp điều trị sốt rét thất bại sau khi sử dụng thuốc điều trị ưu tiên không đáp ứng đều phải dùng thuốc điều trị thay thế theo quy định hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét được Bộ Y tế ban hành. Thuốc điều trị thay thế có tác dụng cơ bản, hiệu quả nhất không thể thiếu là quinin sulfat dùng để uống hoặc quinin dihydrochlorit dùng để truyền tĩnh mạch. Hiện nay trên thực tế loại thuốc viên quinin sulfat và thuốc tiêm quinin dihydrochlorit ít có mặt tại các cơ sở y tế kể cả tuyến dưới lẫn tuyến trên do hệ thống chuyên khoa không cung cấp, các đơn vị sản xuất dược phẩm cũng hạn chế đáp ứng vì nhu cầu sử dụng không nhiều... Vì vậy khi đối mặt với các trường hợp điều trị sốt rét thất bại, các cơ sở y tế kể cả tuyến bệnh viện thường bị lúng túng mặc dù phác đồ điều trị đã chỉ định, hướng dẫn do không có sẵn nguồn thuốc. Vấn đề này cần được các nhà lãnh đạo, quản lý, nghiên cứu khoa học, hệ thống chuyên khoa quan tâm khi đứng trước nguy cơ ký sinh trùng sốt rét có khả năng kháng lại với các thuốc điều trị đang sử dụng và có xu hướng phát triển lan rộng ở một số địa phương sẽ dẫn đến nhiều trường hợp điều trị thất bại mà không có điều kiện, giải pháp để xử trí hiệu quả.
|
TRANG CHỦ
