|
Tầm quan trọng của công tác giám sát dịch tễ sốt rét ở cơ sở
Trong những năm qua, công tác phòng, chống sốt rét đạt được những hiệu quả rõ rệt; số bệnh nhân sốt rét, số tử vong giảm dần và dịch sốt rét đã chủ động khống chế. Tuy vậy, nguy cơ sốt rét quay trở lại là điều luôn luôn được cảnh báo để ngăn chận. Khi tình hình sốt rét đã giảm thì cần phải tăng cường công tác giám sát dịch tễ sốt rét ở cơ sở để duy trì được thành quả lâu dài. Công tác giám sát dịch tễ sốt rét là gì ? Giám sát dịch tễ sốt rét là một hoạt động cần phải thực hiện thường xuyên, liên tục trong suốt quá trình triển khai nhiệm vụ và nó quyết định sự thành công hay thất bại của công tác phòng, chống sốt rét. Hoạt đồng này có tính hệ thống để thu thập và phân tích các dẫn liệu về tình hình sốt rét, các yếu tố có liên quan đến dịch tễ học sốt rét và các hoạt động phòng, chống sốt rét. Kết quả thu thập, phân tích các dẫn liệu sẽ cung cấp những thông tin cần thiết cho cơ quan có trách nhiệm để xây dựng chiến lược, kế hoạch phòng, chống sốt rét phù hợp và tổ chức thực hiện can thiệp các biện pháp kịp thời, hiệu quả khi tình hình sốt rét có diễn biến phức tạp. Tại sao giám sát dịch tễ sốt rét lại có tầm quan trọng ? Giám sát dịch tễ có tầm quan trọng vì các dẫn liệu thu thập sẽ giúp nhận định, đánh giá được thực trạng tình hình sốt rét, chất lượng các biện pháp can thiệp để có cơ sở xử lý những tình huống ảnh hưởng làm cho diễn biến bệnh sốt rét tại địa phương xấu đi như chất lượng biện pháp phòng chống muỗi truyền bệnh, tình hình ký sinh trùng sốt rét kháng lại với các loại thuốc sốt rét đang sử dụng để điều trị. Các dẫn liệu thu nhận được cũng là cơ sở khoa học giúp chỉ đạo công tác phòng, chống sốt rét có hiệu quả, chủ động xây dựng các biện pháp can thiệp đầy đủ, thích hợp đáp ứng được cho nhiệm vụ chuyên môn kỹ thuật, tránh được những tổn thất và sự lãng phí không đáng có xảy ra như tình trạng thiếu thuốc có hiệu lực cao để xử lý các trường hợp bị sốt rét thể ác tính tại cơ sở nhằm hạn chế tỷ lệ tử vong nhưng những loại thuốc này lại tồn đọng nhiều ở tuyến huyện. Công tác giám sát dịch tễ sốt rét cũng giúp phát hiện sớm những thay đổi bất thường của những yếu tố có thể tạo nên nguy cơ dịch và dịch sốt rét ở tại địa phương như tỷ lệ, mật độ hoạt động của các loài muỗi truyền bệnh chủ yếu gia tăng; tỷ lệ bệnh nhân sốt rét tăng cao đột ngột. Khi tình hình sốt rét ở một số địa phương đã giảm do kết quả phấn đấu thực hiện mất cả một quá trình lâu dài, sự quan tâm chỉ đạo và đầu tư tiếp tục cho công tác phòng, chống sốt rét của các cấp chính quyền cũng như ngành y tế bị giảm sút, buông lỏng; trong khi đó do điều kiện phát triển kinh tế xã hội giữa các vùng miền nên có sự biến động dân cư rất lớn, đây là cơ hội để sốt rét phát triển, tạo nên nguy cơ thảm họa sốt rét quay trở lại ở bất cứ đâu, vào bất cứ lúc nào với những vụ dịch sốt rét xảy ra nếu công tác giám sát dịch tễ sốt rét ở cơ sở bị lơ là, xem nhẹ. Vì vậy, đây là vấn đề có tầm quan trọng cần cảnh báo ở tất cả các địa phương trong giai đoạn hiện nay.  | Tẩm màn diệt muỗi tại cơ sở |
Vậy tuyến cơ sở thực hiện công tác giám sát dịch tễ sốt rét như thế nào ? Cơ sở trực tiếp gần cộng đồng người dân nhất là các nhân viên y tế thôn bản, tổ dân cư, xã, phường, thị trấn và công, nông, lâm trường, xí nghiệp. Các nhân viên y tế phải được tập huấn và quán triệt những chức năng, nhiệm vụ về chuyên môn nghiệp vụ được giao để hoàn thành nội dung công tác giám sát dịch tễ sốt rét với sự quản lý hoạt động chặt chẽ, thường xuyên của tuyến trên qua các buổi trực báo, giao ban định kỳ theo quy định. Y tế cơ sở cần phải thực hiện đầy đủ 6 nội dung giám sát dịch tễ sốt rét để bảo đảm được việc báo cáo, cung cấp dữ liệu thu thập được cho tuyến trên có cơ sở phân tích tình hình kịp thời, chính xác nhằm chỉ đạo các biện pháp can thiệp bổ sung khống chế bệnh có hiệu quả. Giám sát cộng đồng Các nhân viên y tế ở cơ sở phải biết rõ dân số trong địa bàn phụ trách, đặc biệt là số dân ở trong vùng sốt rét lưu hành, số phụ nữ có thai, số trẻ em dưới 5 tuổi, số dân có giao lưu, biến động như đi rừng, ngủ rẫy, đào đãi vàng, khai thác lâm thổ sản, săn bẫy thú rừng, qua về biên giới, dân di cư có tổ chức hay tự do ... Phải hiểu rõ các phong tục, tập quán và nhận thức của cộng đồng có ảnh hưởng xấu đối với công tác phòng, chống sốt rét; tình trạng kinh tế của các hộ gia đình, tỷ lệ hộ đói nghèo; các ảnh hưởng của thiên tai, bão lụt, mất mùa, đói kém tác động đến người dân. Giám sát khí hậu, thời tiết, môi trườngNhững biến động về khí hậu, thời tiết, môi trường tại địa phương cũng phải được y tế cơ sở biết rõ như những thiệt hại của thiên tai, bão lụt, hạn hán xảy ra; các khu vực bị phá rừng hoặc trồng rừng; các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng như giao thông, thủy lợi, thủy điện ... làm ảnh hưởng đến môi trường và tạo nên sự biến động dân cư với nhiều nguy cơ có thể bị mắc bệnh sốt rét. Giám sát nguồn bệnh sốt rétNguồn bệnh sốt rét bao gồm bệnh nhân sốt rét lâm sàng và bệnh nhân có ký sinh trùng sốt rét kể cả ký sinh trùng lạnh. Y tế cơ sở phải thu thập đầy đủ số bệnh nhân sốt rét hàng tháng, hàng quý, 6 tháng, 9 tháng và cả năm để có dữ kiện phân tích, so sánh tình hình với tháng trước đó và với cùng kỳ năm trước; xác định cơ sở và đối tượng có nguy cơ cao bằng nhận xét về số bệnh nhân sốt rét thể thông thường, thể ác tính, sốt rét ở phụ nữ có thai, sốt rét ở trẻ em, đặc biệt là trẻ em dưới 5 tuổi; bệnh nhân sốt rét là người ở địa phương hay từ nơi khác đến. Ngoài ra phải báo cáo số lam máu xét nghiệm, số ký sinh trùng sốt rét phát hiện và tỷ lệ ký sinh trùng sốt rét trên lam máu xét nghiệm. Việc theo dõi và đánh giá hiệu lực thuốc sốt rét khi điều trị đủ liều nhưng bệnh không khỏi cũng cần thiết báo cáo cho tuyến trên biết để tổ chức nghiên cứu tình hình ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc. Khi có tình hình sốt rét gia tăng, có bệnh nhân tử vong cũng phải báo cáo lên tuyến trên để xác định rõ nguyên nhân và chỉ đạo xử trí các biện pháp khống chế kịp thời. Giám sát hoạt động của muỗi truyền bệnh và các biện pháp phòng, chống muỗi Y tế cơ sở phải có số liệu thống kê đầy đủ số hộ gia đình có màn ngủ, số người có sử dụng màn ngủ để đánh giá độ bao phủ bảo vệ và tỷ lệ người dân ngủ màn như số màn ngủ trong một hộ gia đình, số người trên một màn ngủ. Sau mỗi đợt can thiệp bằng hóa chất diệt muỗi, cần thống kê báo cáo số màn ngủ và tỷ lệ màn ngủ được tẩm hóa chất, số nhà và tỷ lệ nhà được phun hóa chất tồn lưu. Do cơ sở không có điều kiện điều tra, giám sát hoạt động của muỗi truyền bệnh bằng các phương pháp và quy trình đầy đủ như tuyến tỉnh nên nhân viên y tế chỉ theo dõi sự biến đổi về hoạt động của muỗi truyền bệnh trước và sau khi phun, tẩm hóa chất bằng cảm quan hoặc qua sự phản ánh của người dân. Đồng thời cũng cần tìm hiểu sự hưởng ứng của cộng đồng tại địa phương đối với biện pháp phòng, chống muỗi truyền bệnh để bổ khuyết những nhược điểm tồn tại. Giám sát các biện pháp phòng, chống sốt rét Y tế cơ sở phải nắm rõ việc sử dụng màn ngủ, tỷ lệ ngủ màn có tẩm hóa chất hoặc bảo vệ tường vách sau khi phun tồn lưu hóa chất diệt muỗi truyền bệnh của cộng đồng trong địa bàn phụ trách; tình hình sử dụng và nguồn cung cấp thuốc điều trị bệnh nhân, thuốc tự điều trị cho người dân khi có nhu cầu đúng theo quy định; chất lượng các biện pháp truyền thông giáo dục phù hợp để nâng cao nhận thức, chuyển đổi hành vi cho cộng đồng đối với công tác phòng, chống sốt rét. Giám sát dịch sốt rét Dịch sốt rét xảy ra khi có số bệnh nhân mắc mới gia tăng vượt quá mức bình thường tại một quần thể dân cư vào một thời điểm nhất định và phải có sự lây truyền tại chỗ. Nguy cơ dịch sốt rét xảy ra khi có các yếu tố thích hợp như số dân giao lưu lớn, dân di cư từ vùng không có sốt rét vào vùng sốt rét lưu hành, thay đổi khí hậu, thời tiết, bị hạn hán, lũ lụt; biến đổi sinh cảnh, môi trường như trồng rừng, phá rừng, xây dựng các công trình giao thông, thủy lợi, thủy điện ... để phát triển kinh tế xã hội. Tình trạng mất mùa, đói kém kéo dài, cộng đồng dân cư đã giảm miễn dịch sốt rét, sự gia tăng mật độ hoạt động của muỗi truyền bệnh, ký sinh trùng sốt rét P. falciparum tăng khả năng kháng thuốc, muỗi truyền bệnh chủ yếu tăng khả năng chịu đựng với hóa chất diệt và thay đổi tập tính sinh lý, sinh thái sống, trú đậu ở ngoài nhà. Hiện nay để theo dõi và dự báo sớm nguy cơ dịch xảy ra ở một xã vùng sốt rét lưu hành thường sử dụng đồ thị biểu diễn Mean + 2SD (giá trị trung bình + 2 độ lệch chuẩn). Mean là giá trị trung bình hàng tháng của số bệnh nhân sốt rét cùng kỳ năm trước của 3 năm liên tục liền kề trước đó. SD là độ lệch chuẩn (Standard Deviation). Khi số bệnh nhân sốt rét hiện tại tăng cao vượt quá đồ thị biểu diễn Mean + 2SD là dự báo nguy cơ dịch xảy ra. Tuyến huyện và tỉnh giúp y tế cơ sở thiết kế đồ thị biểu diễn này hàng năm để chủ động dự báo dịch sớm. Đối với nơi có sốt rét lưu hành nhưng theo dõi 3 năm liền không phát hiện được bệnh nhân sốt rét, nay nếu có trên 5 bệnh nhân mới và xét nghiệm máu có ký sinh trùng trong vòng 1-2 tuần ở phạm vi thôn bản thì cũng là cơ sở dự báo dịch. Còn ở những nơi không có sốt rét lưu hành nhưng nay phát hiện có trên 5 bệnh nhân sốt rét và xét nghiệm máu có ký sinh trùng trong vòng 1-2 tuần ở phạm vi thôn, tổ cũng có thể dự báo dịch. Tuyến tỉnh và huyện phải có trách nhiệm điều tra, xác minh dịch khi có yếu tố nguy cơ. Qua quá trình thực hiện công tác phòng, chống sốt rét; mục tiêu cơ bản giảm mắc, giảm chết và giảm dịch của Dự án Quốc gia Phòng chống Sốt rét đã được các địa phương phấn đấu đạt hiệu quả tốt. Tuy vậy, một mục tiêu được đặt ra là duy trì thành quả lâu dài và ngăn chận sốt rét quay trở lại bằng công tác giám sát dịch tễ sốt rét ở cơ sở cần phải được quan tâm, nó có tầm quan trọng rất lớn trong giai đoạn hiện nay nếu tuyến đầu triển khai được nội dung nhiệm vụ đầy đủ, thường xuyên và liên tục.
|
TRANG CHỦ
